كشميرى وسط درياى مديترانه

مقايسه ارزش حفظ قبرس و عضويت در اتحاديه اروپا براى تركيه

جزيره قبرس در مديترانه و كشمكش يونان و تركيه بر سر مالكيت آن بى شباهت به بحران كشمير در شبه قاره هند و كشمكش دولت هاى هند و پاكستان بر سر حاكميت اين جزيره نيست. بحران قبرس از زمانى آغاز شد كه دولت بريتانيا در سال ۱۹۵۹ تصميم به خروج از اين جزيره گرفت. در آن زمان سه كشور انگليس و يونان و تركيه در زوريخ گردهم آمدند و بر سر چگونگى اداره اين جزيره و تشكيل دولت مستقل و متحد به توافق هايى رسيدند. به دنبال آن و در سال ۱۹۶۰ دولت مستقل تشكيل شد، اما عمر اين دولت سه سال بيشتر به طول نينجاميد. به زودى اختلاف ميان رهبران دو بخش آغاز شد و هر كدام از دولت هاى تركيه و يونان به حمايت و طرفدارى از هم نژاد هاى خود برخاستند. بحران با تنش هاى شديدى كه در سال ۱۹۷۴ در جزيره رخ داد و با يورش نظاميان تركيه به جزيره به اوج رسيد. سازمان ملل متحد به سرعت وارد ماجرا شد و خط حائلى ميان دو بخش ترك و يونانى نشين جزيره ترسيم شد. از آن زمان به بعد دو سوى اين خط حائل با دو حاكميت متفاوت به حيات سياسى خود ادامه مى دهد. بحران مشابهى نيز در شبه قاره هند رخ داد. نيروهاى انگليسى در سال ۱۳۲۶ خورشيدى تصميم به خروج از كشمير گرفتند. با خروج انگليسى ها از منطقه هر يك از دو كشور هند و پاكستان قصد خود را مبنى بر حاكميت بر كشمير اعلام كردند. اين امر موجب كشمكش شديد ميان دو طرف شد به نحوى كه بعد از خروج نظاميان انگليسى از كشمير، هند و پاكستان دو بار جنگ خونينى را براى تصرف اين منطقه راه انداختند.
سرانجام پس از جنگ هاى خونين نيروهاى نظامى دو كشور هر كدام دو سوى رودخانه اى كه كشمير را نصف مى كند تصرف كردند. اكنون وضعيت نه جنگ و نه صلح بر شبه قاره هند حاكم است و بحران كشمير نه تنها مانعى براى همكارى هاى هند و پاكستان و در رأس آن همكارى هاى منطقه اى شده است بلكه اين امر موجب راه افتادن مسابقه تسليحاتى و قطب بندى هاى سياسى نيز شده است. اتحاديه اروپا، سازمان ملل متحد، تركيه، يونان و ديگر كشورهاى دخيل در اين ماجرا تلاش هاى دوباره خود را بر حل وفصل بحران قبرس آغاز كرده اند. در حالى كه ۲۷ آذر ماه رهبران ۲۵ كشور اروپايى در بروكسل با پيش كشيدن بحران قبرس «رجب طيب اردوغان» نخست وزير تركيه را به شدت تحت فشار قرار دادند و مى رفت تا اين مسئله روابط تركيه و اتحاديه اروپا را دچار چالش كند، نخست وزير تركيه خشمگين از رفتار رهبران اين اتحاديه ضمن تهديد به خروج از جلسه گفت: «شما هفتاد ميليون ترك را به ۶۰۰ هزار يونانى تبار جزيره ترجيح مى دهيد.
من جواب ملت خود را چه بدهم.» اردوغان سپس با قول شفاهى كه به رهبران اتحاديه اروپا براى پايان دادن به بحران قبرس داد، توانست نظر موافق آنها را براى تعيين زمان آغاز گفت وگوهاى تركيه با اتحاديه اروپا جلب كند. با تصميماتى كه در بروكسل گرفته شد اميد طرفداران به وحدت و يكپارچگى جزيره قبرس قوت گرفت. تكاپو براى صلح و تشكيل دولت متحد آغاز شد. اما بايد پذيرفت كه بحران قبرس پيچيدگى هاى خاص خود را دارد. اگر چه نخست وزير تركيه در بروكسل هيچ سندى كه حاوى به رسميت شناختن بخش يونانى نشين به عنوان نماينده كل جزيره قبرس باشد را امضا نكرد و تنها با قول شفاهى به خواسته هاى خود مبنى بر تعيين زمان براى مذاكره كشورش با اتحاديه اروپا رسيد، اما حتى قول شفاهى او نيز موجب بروز مشكلاتى براى وى و حزب تحت رهبرى اش شد. برخى مخالفان حزب حاكم عدالت و توسعه دولت را متهم به عدول از منافع ملى در خصوص جزيره قبرس كردند. صرف نظر از مقاومت هاى پراكنده برخى از مخالفان دولت رجب طيب اردوغان عزم خود را براى عملى كردن وعده هايش جزم كرده است. هر چند كه «عبدالله گل» وزير امور خارجه تركيه در برابر ادعاهاى مخالفان اعلام كرد قول شفاهى اردوغان به معناى به رسميت شناختن بخش يونانى نشين جزيره به عنوان دولت و نماينده كل قبرس نيست. براساس قوانين اتحاديه اروپا، تركيه براى عضويت در اين اتحاديه بايد پروتكل همكارى گمركى با كشورهاى عضو اين اتحاديه كه قبرس نيز يكى از آنها است را امضا كند. امضاى پروتكل مذكور به معناى شناسايى رسمى قبرس از سوى تركيه است. اردوغان كه خوب مى داند دادن هر نوع امتياز به يونان و بخش يونانى نشين قبرس موجب شورش ملت عليه دولت، دخالت بى چون و چراى ارتش و اختلاف شديد در حزب تحت رهبرى اش خواهد شد تمامى كوشش هاى خود را بر حل وفصل اين بحران در چارچوب طرح صلح دبيركل سازمان ملل قرار داده است. از اين رو وى بارها از دبيركل سازمان ملل خواست تا تلاش هاى خود در اين زمينه را افزايش دهد.
به دنبال آن كوفى عنان در يك كنفرانس مطبوعاتى گفت: آماده ميانجيگرى براى پايان دادن به اختلافات دو بخش جزيره قبرس است. عنان براى نشان دادن حسن نيت خود خاوير سولانا چهره سرشناس و هماهنگ كننده سياست خارجى اتحاديه اروپا را به عنوان مامور ويژه خود در امور قبرس برگزيد. اما سولانا با اعلام اينكه به ماموريتى كه شانس موفقيت در آن كمتر از ۹۹ درصد باشد، نمى روم پيشنهاد دبيركل سازمان ملل متحد رد كرد. اكنون با رد اين پيشنهاد از سوى خاوير سولانا شانس «كيران پرندرگاست» براى تصدى اين پست بيشتر است اما يونانى ها بدبينى خود را نسبت به اين سياستمدار ابراز داشته و او را مجرى برنامه ها و سياست هاى انگليسى ها مى دانند. سازمان ملل متحد به دفعات تلاش هاى خود را براى پايان دادن به روابط خصمانه ميان ترك و يونانى تبارهاى جزيره و وحدت ساكنان آن از خود نشان داده است. دبيركل اين سازمان دو سال پيش و در پى شكست ۵۴ دور گفت وگوى رودررو «رئوف دنكتاش» رهبر بخش ترك نشين و «كلافكوس كلريدس» رهبر سابق بخش يونانى نشين جزيره طرح ۱۵۶ صفحه اى را به رهبران دو بخش پيشنهاد كرد. براساس اين طرح ضمن قبول دو دولت مستقل در دو سوى جزيره دولت متحد قبرس از دل اين دو دولت تشكيل شود، به نحوى كه اداره دولت واحد از طرف رئيس جمهور و نخست وزيرى كه به طور دوره اى از سوى يونانى ها و ترك ها برگزيده مى شوند، صورت مى گيرد. در اين طرح همچنين در خصوص قانونگذارى در مجالس محلى و مجلس متحد، عارى كردن منطقه از سلاح، راه بازگشت مهاجران هر دو بخش به بخش مقابل، مبادله املاك و اموال، تخليه املاك و اراضى اشغال شده از سوى دو طرف، محفوظ ماندن حق ضمانت تركيه، يونان و انگليس بر اين جزيره و موارد ديگر راهكارهاى ارائه شده بود. در ماه آوريل سال گذشته ميلادى هر دو دولت طرح دبيركل سازمان ملل را به همه پرسى گذاشتند در حالى كه مردم بخش ترك نشين با ۶۶ درصد آرا خواستار اجراى اين طرح شدند، اما شهروندان يونانى تبار جزيره با ۷۶ درصد آرا اتحاد دو بخش شمالى و جنوبى جزيره را رد كردند. بدين ترتيب فقط بخش يونانى تبار جزيره قبرس توانست در اوايل ماه مه به عضويت اتحاديه اروپا درآيد. بدين ترتيب طرح صلح دبيركل سازمان ملل به شكست انجاميد. اما آراى مثبت شهروندان ترك جزيره موجب شكستن برخى تحريم ها از سوى اتحاديه اروپا، آمريكا، سازمان ملل و ديگر كشورهاى جهان عليه جمهورى ترك قبرس شد.
از سوى ديگر راى مثبت شهروندان ترك جزيره موجب دودستگى هايى در ميان رهبران اين بخش از جزيره شد در حالى كه رئوف دنكتاش رهبر هميشگى جمهورى ترك قبرس اسقف ماكاريوس را عامل تمامى بدبختى هاى ساكنان جزيره مى داند در مورد راى مثبت ترك تبارها به طرح صلح عنان معتقد است كه شهروندان ترك جزيره اغفال شده اند. يك دانشجوى دختر رشته زبان انگليسى با تاييد حرف هاى دنكتاش مى گويد: «ما هرگز حاضر نيستيم تحت هر شرايطى با يونانى تبارها متحد شويم»، اما دوست او كه در رشته روابط بين الملل تحصيل مى كند نظر ديگرى دارد. او مى گويد: «درست است كه ماكاريوس با سياست هاى خصمانه خود در فاصله سال هاى ۵۸ _ ۱۹۵۵ جزيره را به آشوب كشيد اما رهبران دو كشور با فراموش كردن گذشته مى توانند زمينه وحدت دو بخش جزيره و تشكيل دولت متحد را فراهم كنند، در آن صورت بخش ترك نشين جزيره نيز مى تواند وارد اتحاديه اروپا شود و در آن صورت وضعيت زندگى و درآمد اين بخش به سرعت تغيير مى كند.» اگرچه اين دو دانشجوى ترك جزيره نظر هايى برخلاف يكديگر دارند اما نقطه اشتراك ديدگاه هاى آنها حمايت و دل بستن به انديشه و شعار هاى «محمد على طلعت» نخست وزير مستعفى بخش ترك نشين جزيره است. او برخلاف ساير سياستمداران قبرس شمالى به اتحاد با يونانى تبار هاى جزيره مى انديشيد، از اين رو محبوبيت وى در ميان مردم به ويژه قشر دانشگاهى و روشنفكر جامعه ترك ها بيشتر است اما به رغم حمايت هاى مردمى از طلعت، كابينه او با فشار هاى مخالفان وحدت با يونانى تبار ها شكست خورد.
اكنون مردم قبرس شمالى خودشان را براى برگزارى انتخابات زود هنگام ديگر آماده مى كنند. طلعت در آخرين موضعگيرى رسمى خود با حمله به سياست هاى انعطاف ناپذير دنكتاش گفت: «درخواست و موجوديت يك بخش ترك نشين مستقل در قبرس خيالى بيش نيست و سياست هاى افراطى دنكتاش موجب شده است تا بخش يونانى نشين به رغم مشروعيت نداشتن به عنوان نماينده كل جزيره شناخته شود.» سخنان بى پرواى محمد طلعت كه از يك برنامه زنده تلويزيونى پخش مى شد با شديد ترين واكنش رئوف دنكتاش همراه بود. دنكتاش مدعى شد در صورت خروج نيرو هاى تركيه از جزيره، ترك تبار ها براى جلوگيرى از حاكميت يونانى ها بر كل جزيره به سلاح متوسل خواهند شد. او همچنين تهديد كرد در صورت آغاز مذاكره ميان دو بخش هرگز به عنوان نماينده بخش ترك نشين در اين مذاكره ها شركت نخواهد كرد و اين جلسه ها را تحريم خواهد كرد. اظهارات تند و انعطاف ناپذير رهبر بخش ترك نشين قبرس قطعاً نمى تواند براى اردوغان و يارانش كه روياى پيوستن به اتحاديه اروپا را در سر مى پرورانند خوشايند باشد. گرچه او هنوز در ميان احزاب ملى گراى تركيه، برخى محافل تندرو و بخشى از بدنه ارتش اين كشور طرفدارانى دارد، اما اجماع كلى حاكم بر رهبران تركيه، حل و فصل بحران قبرس تا سوم اكتبر ۲۰۰۵ ميلادى است تا ديپلمات هاى اين كشور بتوانند در تاريخ مذكور كه نخستين دور گفت وگوهاى تركيه با اتحاديه اروپا خواهد بود، شروع خوبى داشته باشند. دوم اسفند ماه سال جارى تاريخى براى انتخابات در بخش ترك نشين قبرس است. به نظر مى رسد رهبران تركيه تا تاريخ مذكور و روشن شدن نتيجه انتخابات صبر كنند. اگر چه قول شفاهى اردوغان به رهبران اتحاديه اروپا مبنى بر حل بحران قبرس نوعى عقب نشينى آنكارا از مواضع سنتى خود در قبال قبرس است اما تلاش براى حل اين بحران را بايد ستود. با اين وجود بايد پذيرفت كه كليد حل و فصل بحران قبرس را بايد در درياى اژه جست وجو كرد، جايى كه تركيه و يونان بر سر حريم دريايى خود و مالكيت بر جزاير سنگى اين دريا اختلافى ديرينه دارند. ترديدى نيست حل و فصل اختلاف هاى تركيه و يونان در درياى اژه به حل بحران قبرس در مديترانه نيز كمك مى كند.